اصول جنگ در اندیشه امیر مؤمنان امام علی علیه‌السلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه روابط بین الملل دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

از مهمترین مسائل مطرح در جنگها که نقش مهمی در تدبیر و رسیدن به پیروزی دارد شناخت اصول جنگ است. طرح و بررسی اصول جنگ بیانگر این است که جنگ به‌عنوان پدیده‌ای انسانی بر یک‌سری اصول اعتقادی، عقلانی و معرفتی، اخلاقی و تجربی بنا می‌شود. هر اندیشمند و صاحبنظری بر مبنای جهان‌بینی و فلسفه خویش درباره هستی، برای جنگ و نبرد اصولی تعیین‌کننده قائل است. از همین‌رو امیرمؤمنان علیه‌السلام به‌عنوان امام و رهبر جامعه و سیاست‌شناس و آگاه به اصول و ضوابط نظامی و رزمی و برخوردار از جهان‌بینی الهی و متعالی و دارای فلسفه اخلاقی و معنوی نسبت به حیات و زندگانی، اصول و معیارهایی برای جنگ در نظر گرفته، و دیدگاه خویش درباره جنگ را بر چنین اصولی بنا ساخته است. پرسش این  نوشتار این است که اصول جنگ از دیدگاه امیر مؤمنان علیه‌السلام چیست. در پاسخ  یافته‌های پژوهش که با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و روش استنباطی متن‌پژوهی و هنجاری از یافته‌های اسنادی و کتابخانه‌ای به‌دست  آمده بیانگر این  است که از دیدگاه امام،  اصول جنگ در دو بعد کلی انسانی ـ معنوی و علمی ـ  فنی مطرح شده است که در هر دو بعد بویژه  بعد اول نگاه  امام  علیه‌السلام ماهیتاً از دید اغلب صاحبنظران این حوزه متفاوت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Principles of War in the View of Amir al-M’omenin Imam Ali (AS)

نویسنده [English]

  • Mohammad Hossein Jamshidi
Associate Professor, Department of International Relations, Tarbiat Modares University
چکیده [English]

A very important issue in wars, playing a great role in planning and achieving victory, regards the recognition of the principles of war. Designing and reviewing the principles of war indicates that war, as a human phenomenon, is based on a set of faithful, rational, epistemological, moral and empirical principles. All scholars and experts, propose decisive principles for war on the basis of their worldview and philosophy about the universe. In the same way, Amir al-m’omenin, the Imam, and the leader of the society, who was aware of politics, mindful of the principles and criteria of military and combat, had a divine and transcendent worldview, possessed a moral and spiritual philosophy towards life, have considered the principles and criteria for war. He has founded his views about war on such principles. The question of this research regards the principles of war from the point of view of Amir al-M’omenin (AS). The findings of this descriptive-analytical normative research using inferential statistics and documentary/library method, revealed that, in Imam Ali’s point of view, the principles of war can be classified into two general human-spiritual and scientific-technical dimensions. These two dimensions, especially the first one, are fundamentally different from the view of most specialists in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Amir al-M’omenin Ali (AS)
  • war from Imam Ali’s point of view
  • principles of war
  • humane-spiritual
  • scientific-technical
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، تصحیح صبحی صالح تحقیق فارس تبریزیان، مؤسسه دارالهجره.
نهج‌البلاغه (1381)، ترجمه محمد دشتی، قم: مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین.
آمدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی (بی‌تا)، غرر الحکم ودررالکلم، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه الله (1378ق.)، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار الاحیاء الکتب العربیه.
ابن اثیر جزری، مجدالدین مبارک بن محمد (1415ق.)، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، بیروت: دارالکتب العلمیّه.
ابن بابویه قمی، محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق) (1376)، الامالی، ترجمه محمدباقر کمره­ای، تهران: کتابچی.
ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد‌بن على (1379)، مناقب آل ابی طالب، قم: علامه.‏
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق.)، لسان‌العرب، ۱۵ جلد، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
ابن هشام، عبدالملک (بی‌تا)، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا و دیگران، بیروت: دارالمعرفه.
المغربی، قاضی نعمان (1383ق./1963م.)، دعائم الاسلام، تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره: مؤسسه آل البیت(ع).
بلخی، جلال‌الدین محمد (1373)، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
بهرامی، علی (1377)، اصول و قواعد اساسی رزم، تهران: مدیریت آموزش مراپش نزاجا.
بوتول، گاستون (1374)، جامعه شناسی جنگ، ترجمه هوشنگ فرخجسته، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
بوفر، آندره (1366)، مقدمه‌اى بر استراتژى، ترجمه کشاورز، تهران: دفتر مطالعات وزارت امورخارجه.
بیگ محمدی، مصطفی و رحیمی، علی اکبر (1393)، دشمن‌شناسی در نهج‌البلاغه با رویکرد درون‌گفتمانی، پایگاه اینترنتی تبیین، قابل دسترس در آدرس:
پژوهشکده‌ تحقیقات ‌اسلامی (1389)، اصول جنگ، قم: زمزم هدایت وابسته به پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق(ع).
تفتازانی، سعدالدین (1401ق.)، شرح المقاصد فی علم الکلام، پاکستان: دارالمعارف النعمانیه.
تیندر، گلن (1373)، تفکر سیاسی، ترجمه محمود صدری، تهران: علمی و فرهنگی.
جرداق، جرج (بی تا)، شگفتیهای نهج‌البلاغه، ترجمه و نگارش فخرالدین حجازی، تهران: انتشارات بعثت.
جمشیدی، محمد حسین (1385)، رخ اندیشه، تهران: کلبه معرفت، کتاب اول.
جمشیدی، محمدحسین (1389)، مبانی اندیشه­های نظامی در اسلام، تهران: دانشگاه جامع امام حسین(ع).
جمعی از نویسندگان (1380)، اصول جنگ، تهران: مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه.
جمعی از نویسندگان (1389)، اصول جنگ، تهران: مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه.
حسنلو، خسرو (1396)، اصول جنگ در عصر ناهمگونی­ها، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، سال 15، ش 7: 151 ـ 178.
حسینی دشتی، سیدمصطفی (1369)، معارف و معاریف، قم: اسماعیلیان.
حکیمی، محمدرضا (1371)، الحیاه، جلد اول، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خطاب، محمود شیت (1391ق)، الرسول القائد، بیروت: دارالفکر.
دانشکده فرماندهى و ستاد (بی­تا)، اصول جنگ و توان رزمى، تهران: ارتش جمهورى اسلامى.
درایتى، مصطفى (بی‌تا)، تصنیف غرر الحکم و دررالکلم، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
دهخدا، علی اکبر و همکاران (بی‌تا)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دورانت، ویل (1376) تاریخ تمدن، چاپ پنجم، ترجمه محمد آرام و دیگران، تهران: انتشارات  علمی و فرهنگی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی الفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
ربابعه، غازى اسماعیل (1368)، استراتژى اسرائیل، ترجمه فاطمى، تهران: نشر سفیر.
رستمی، محمود (1378)، فرهنگ واژه‌هاى نظامى، تهران: ستاد مشترک ارتش.
رسولی، حبیب الله (1389)، بررسی و نقد اصول جنگ در نهج‌البلاغه، مجله مدیریت نظامی، ش 37.
رسولی محلاتی، سید هاشم (1386)، زندگانی امیرالمؤمنین، چاپ پانزدهم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
زرگران، فرخنده (1387)، دشمن‌شناسی از منظر امام علی(ع)، پایگاه اینترنتی راسخون، قابل دسترس در:                                  http://rasekhoon.net/article/show/128809
سون تزو (1364)، هُنر جنگ، ترجمه حسن حبیبى، تهران: قائم.
شیرودی، مرتضی (۱۳۸۴)، جنگ، انواع، انگیزه‏ها و جنگ تحمیلى، مجله رواق اندیشه، شماره ۴۶.
صدر، سید محمد باقر (1408ق)، دروس فی علم الاصول، چاپ دوم، قم: اسماعیلیان.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374)، ترجمة تفسیر المیزان، ترجمة سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1375)، مجمع البحرین، ۶ جلد، تهران: انتشارات مرتضوی.
عقیقی بخشایشی، احمد (بی‌تا)، علی حماسه جاودانه، قم: دفتر نشر نوید اسلام.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: هجرت.
فردوسی، ابوالقاسم (1375)، شاهنامه فردوسی، به کوشش پرویز اتابکی، تهران: انتشارات  علمی و فرهنگی.
فرقانی، جمشید و مصطفی امکانی (1381)، دانش نظامی عمومی، تهران: انتشارات معاونت آموزشی نزاجا.
کاشف الغطا، هادی (بی‌تا)، مستدرک نهج‌البلاغه، بیروت: مکتبة الاندلس.
کالینز، جان ام. (1370)، استراتژى بزرگ، ترجمه بایندر، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه.
کرباسی، منصور (1392)، اصول جنگ و مؤلفه‌های آن در قرآن و حدیث، تهران: انتشارات ارتش جمهوری اسلامی ایران.
کلینی ، ابو جعفر محمد بن یعقوب (1365)، اصول کافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کلینی ، ابو جعفر محمد بن یعقوب (1364)، تتبعی در ستیزه شناسی ، ترجمة حسن پویان، تهران: انتشارات چاپخش.
‏متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام (1413ق)، کنزالعمال، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
مجلسی، محمد باقر (1983م)، بحارالانوار، بیروت؛ موسسه الوفاء.
محمدی ری‌شهری، محمد (1379)، سیاست‌نامه امام علی(ع)، ترجمه مهدی مهریزی، قم: انتشارات دارالحدیث.
مصطفوی، حسن (1416ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: انتشارات وزارت ارشاد.
مطهری، مرتضی (1372)، آزادی معنوی، تهران:  انتشارات صدرا.
معین، محمد (1350)، فرهنگ معین، به همت سیدجعفر شهیدی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مقتدر، غلامحسین (بی‌تا)، دورۀ تاکتیک، تهران: ارتش.
منقری، نصر بن مزاحم (1362)، واقعه صفین، قم: مکتبه آیه اللّه العظمی مرعشی نجفی.
مهرآرا، داود (1376)، دانش نظامی افسران، چاپ  دوم، تهران: معاونت آموزش نزاجا.
نخجوان، احمد (1317)، جنگ، تهران: چاپخانه فردین و برادر.
نوری، میرزا حسین (1408ق)، مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل، قم: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.
Clausewitz, Carl Von. On War, Edited and Translated by Michael Howard and Peter Paret, Princeton:  Princeton University Press, 2007.
Henderson, Conway, W. (2010). Understanding International Law. John Wiley & Sons.
Fuller, J.F.C. (1916), “The Principles of War”,  Journal of the Royal United
,with Reference to the Campaigns of 1914-1915 Service Institution, Vol. 61, February.
Major F. B. Ali.(2009) “The Principles of War”, Journal Royal United Services Institution, Volume 108, 1963 - Issue 630,pp159-165.
Sun Tzu, The Art of War. Trans by John Minford,  New York:  Viking. 2002.
Tseng, Y.H. Lin, C.J. Lin, Y.I. (2007),”Textminig techniques for patent analysis”, Information processing and management, N.43,pp.1216-1247.